Marek Grechuta urodził się 10 grudnia 1945 r. w Zamościu. Niedługo potem rodzina przenosi się do podwarszawskich Chylic. Tam też nastoletni Grechuta pobiera pierwsze lekcje gry na fortepianie, jego nauczycielem jest miejscowy organista. W 1958 r. mama i Marek wracają do Zamościa, gdzie mieszkają z babcią i dziadkiem. Po ukończeniu I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego (1963) rozpoczyna studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Aż do czwartego roku edukacji wyższej student Grechuta jest pilnym żakiem, co roku nagradzanym stypendiami naukowymi.
Kabaret i Zespół Anawa (1968) – w niepełnym składzie: Zbigniew Wodecki, Tadeusz Skowron, Marek Grechuta, Tadeusz Kalinowski, Ziemowit Pawluśkiewicz, Adam Pasternakiewicz Foto: Harry Weinberg/FOTONOVA
Przełom lat 1966/1967 przynosi rewolucyjną zmianę w życiu młodego człowieka. Marek Grechuta wstępuje do Kabaretu Anawa, utworzonego przez: Jana Kantego Pawluśkiewicza, Marka Czuryłę, Adama Pasternakiewicza, Ziemowita Pawluśkiewicza, Michała Pawluśkiewicza oraz Tadeusza Kalinowskiego. Artyści styl swej działalności określali jako: „sztukę jarmarczno – cyrkową, z przerwami na piosenkę liryczną”, a samą nazwę kabaretu wywodzili z francuskiego: en avant (naprzód), tłumacząc jednak to słowo jako:
„do przodu, ale oglądamy się na tradycję”.
Zespół Anawa (1969): Jan Kanty Pawluśkiewicz, Marek Grechuta, Tadeusz Dziedzic, Anna Wójtowicz, Tadeusz Kożuch, Jacek Ostaszewski
Foto: East News
W Kabarecie Anawa powstają pierwsze utwory, tworzone wspólnie przez Marka Grechutę i Jana Kantego Pawluśkiewicza. Ówczesne kompozycje miały nastrój liryczny („Pomarańcze i mandarynki”), lub żartobliwy („Tango Anawa”). Równocześnie z kabaretem powstaje zespół muzyczny Anawa o oryginalnym składzie: Marek Grechuta (wokal), Jan Kanty Pawluśkiewicz (fortepian), Zbigniew Wodecki (skrzypce), Ania – wtedy Wójtowicz – później Pawluśkiewicz (wiolonczela), Tadeusz Dziedzic (gitara).
Anna Wójtowicz, Marek Grechuta (1968)
Foto: East News
Jesienią roku 1967 Marek Grechuta wraz z zespołem Anawa występują na VI Festiwalu Piosenki i Piosenkarzy Studenckich w Krakowie. Za utwór oryginalny – „Tango Anawa” – otrzymują I nagrodę, a Marek Grechuta – jako wykonawca – nagrodę II ( w tej kategorii triumfowała Maryla Rodowicz piosenką pt: „ Jak Cię miły zatrzymać”, z repertuaru Teresy Tutinas). Krakowski sukces zapoczątkował długoletnią i owocną karierę solisty i towarzyszącego mu zespołu muzycznego.
Pierwszy występ na VI Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu (1968) przynosi Nagrodę Dziennikarzy dla Marka Grechuty za wykonanie piosenki pt: „Serce” ( słowa: Andrzej Nowicki i Lilianna Wiśniowska, muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz).
Przed tym festiwalem skład zespołu zostaje wzbogacony o drugie skrzypce (altówkę) w osobie Tadeusza Skowrona, którego rok później zastępuje Tadeusz Kożuch. Kolejne zmiany w Anawie (1969): Zbyszek Wodecki (skrzypce) odchodzi do zespołu Ewy Demarczyk, a na jego miejsce przychodzi Zbigniew Paleta, grający dotychczas w zespole Ewy Demarczyk. Pod koniec tego roku skład rozszerza się o szósty instrument czyli kontrabas, na którym gra Jacek Ostaszewski.
Zespół Anawa (1968) – Festiwal Artystyczny Młodzieży Akademickiej
Foto: Harry Weinberg/FOTONOVA
Laury zbiera także sam Kabaret Anawa, który w 1968 r. zdobywa I miejsce na Festiwalu Kabaretów w Cieszynie, a Marek Grechuta wraz z zespołem dodatkowo triumfuje ( I miejsce) w konkursie piosenkarzy FAMA 68 w Świnoujściu (Festiwal Artystyczny Młodzieży Akademickiej).
Drugi występ na VII Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu (1969) przynosi Nagrodę Telewizji dla lidera grupy Anawa za kompozycję „Wesele” do fragmentu dramatu Stanisława Wyspiańskiego.
Marek Grechuta (1969) – Opole
Foto: East News
4 lipca 1970 r. Marek Grechuta bierze ślub ze swoją jedyną żoną Danutą. Dwa lata później (4 czerwca 1972 ) rodzi się jedyny potomek – syn Łukasz. Rodzina Grechutów mieszka w Krakowie.
Początek roku 1970 to dalszy ciąg zmian w stanie osobowym Anawa: na miejsce Tadeusza Dziedzica przychodzi Marek Jackowski, dotychczas gitarzysta dwuosobowego zespołu Vox Gentis z Łodzi. Jako ostatni instrument dołącza perkusja w osobie Eugeniusza Makówki. Tym samym ustalił się klasyczny i najbardziej znany skład zespołu Anawa, liczący ośmiu muzyków, który nagrywa jedną z najlepszych płyt w historii grupy – „Korowód” (1971).
Zespół Anawa (1971) – piosenka „Korowód II” – Opole
Foto: East News
Tytułowa piosenka albumu („ Korowód II”), której autorami byli: Leszek Aleksander Moczulski (słowa) oraz Marek Grechuta (muzyka) – została uznana za hymn pokolenia (na pierwszej płycie długogrającej z 1970 r. pt: „Marek Grechuta & Anawa”, artyści zarejestrowali „Korowód I”, do którego muzykę skomponował Jan Kanty Pawluśkiewicz do tych samych słów Leszka Aleksandra Moczulskiego).
Występ na IX Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu (1971) przynosi Główną Nagrodę dla Marka Grechuty i zespołu Anawa za „Korowód II”.
Próba w Opolu (1971)
Foto: East News
Lata 1967 – 1971 to narodziny wielu przebojów, popularnych po dziś dzień. Za stronę kompozytorską odpowiadali Jan Kanty Pawluśkiewicz i Marek Grechuta, a za liryki m.in. Stanisław Wyspiański ( „Wesele”), Konstanty Ildefons Gałczyński („Ocalić od zapomnienia”), Adam Mickiewicz (”Niepewność”), Stanisław Ignacy Witkiewicz („Hop szklankę piwa”) oraz Marek Grechuta („Będziesz moją panią”, „Świecie nasz”).
W apogeum popularności (1972) z legendarnego składu zespołu Anawa odchodzą: Marek Grechuta, Jacek Ostaszewski oraz Marek Jackowski.
Marek Grechuta postanawia zmienić stylistykę twórczą, powołując do życia grupę WIEM ( W Innej Epoce Muzycznej). Powstają piosenki o bardziej współczesnym charakterze. Marek Grechuta komponuje pieśni do wierszy Tadeusza Śliwiaka, Tadeusza Nowaka, Jana Zycha, Wincentego Fabera, Ewy Lipskiej, Ryszarda Krynickiego oraz Leszka Aleksandra Moczulskiego. Grupa WIEM działała w latach 1972 – 1975, nagrywając dwie płyty długogrające: „Droga za widnokres” (1973) oraz „Magia obłoków” (1975). W tym czasie skład zespołu kilkakrotnie ulegał zmianom, w zależności od potrzeb. W grupie WIEM występowali: Piotr Michera (skrzypce elektryczne), Eugeniusz Obarski (fortepian), Antoni Krupa (gitara), Jan Cichy (kontrabas, gitara basowa), Kazimierz Jonkisz (perkusja), Paweł Ścierański (gitary akustyczne i elektryczne), Krzysztof Ścierański(gitara basowa), Paweł Jarzębski(kontrabas), Józef Gawrych(instrumenty perkusyjne), Bogdan Kulik (instrumenty perkusyjne) oraz Tadeusz Kalinowski ( instrumenty perkusyjne).
Czas grupy WIEM
Foto: East News
W 1976 r. Marek Grechuta i Jan Kanty Pawluśkiewicz powołują nową grupę Anawa, z którą nagrywają płytę „Szalona Lokomotywa”. Kompozycje do słów Stanisława Ignacego Witkiewicza śpiewali Maryla Rodowicz i Marek Grechuta. W składzie ówczesnej grupy Anawa, występującej później także na koncertach, znaleźli się: Jan Kanty Pawluśkiewicz ( fortepian), Michał Półtorak ( skrzypce), Jadwiga Olesińska ( wiolonczela), Paweł Ścierański ( gitara), Krzysztof Ścierański ( gitara basowa), Tadeusz Bronikowski ( perkusja). W drugiej połowie 1976 r. dochodzi do zmian: na gitarze gra Jerzy Wysocki, a na kontrabasie Jan Gonciarczyk. Na tournee po ZSRR jedzie także Zygmunt Kaczmarski ( II skrzypce i gitara elektryczna). Rok 1977 przynosi kolejne przetasowania w składzie: odchodzi Jan Kanty Pawluśkiewicz, a na fortepianie zaczyna grać Bronisław Węgliński, na gitarze basowej Adam Moszumański, na II skrzypcach Joanna Giemzowska, a na perkusji Jan Pilch. W latach 1987 – 1989 na fortepianie grał Mariusz Pikuła. W grudniu 1989 r. Marek Grechuta zawiesza występy z zespołem Anawa, koncertując sporadycznie, akompaniując sobie na fortepianie.
W roku 1977 Marek Grechuta i Jan Kanty Pawluśkiewicz (kompozytorzy) oraz Marek Grechuta (wykonawca) otrzymują Główną Nagrodę, czyli Grand Prix XV Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu za „Hop szklankę piwa”. Na tymże festiwalu opolska publiczność usłyszała jeszcze dwie piosenki Marka Grechuty: „Gdzie mieszkasz nocy” z tekstem Leszka Aleksandra Moczulskiego, w wykonaniu Teresy Haremzy oraz „Gumę do żucia” w interpretacji Krystyny Jandy
Jeszcze tego samego roku ( 1977) powstaje musical „Szalona Lokomotywa”, którego spektakle cieszą się wielką popularnością w całej Polsce. „Szalona…” była grana przez trzy lata, a współproducentem i reżyserem wydarzenia był Krzysztof Jasiński wraz z zespołem Teatru Stu w Krakowie. Autorami muzyki byli Jan Kanty Pawluśkiewicz i Marek Grechuta.
Lata 70. to również okazjonalne występy w krakowskiej Piwnicy pod Baranami. Marek Grechuta bierze udział w piwnicznych tournee po Polsce i za granicą.
W roku 1979 tworzy oratorium do Psalmów Tadeusza Nowaka „Zapach łamanego w rękach chleba”. Rok później (1980) dochodzi do nagrania płyty „Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka”. Jako soliści wystąpili: Magda Umer, Teresa Haremza, Marian Opania i Marek Grechuta. Towarzyszyła im Orkiestra Studentów Akademii Muzycznej w Warszawie oraz Chór Madrygalistów Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej z Poznania.
Marek Grechuta w Piwnicy Hotelu pod Różą
Foto: East News
Marek Grechuta komponuje (1980) muzykę do cyklu wierszy Bolesława Leśmiana „W malinowym chruśniaku”. Płyta ta została nagrana w duecie z Krystyną Jandą. Rok później (1981) powstają utwory na płytę „Śpiewające obrazy”, której inspiracją były znane dzieła malarskie wielkich mistrzów. To nietypowy krążek w dyskografii Marka Grechuty, na jego drugiej stronie znalazła się bowiem muzyka teatralna do sztuki Wiliama Szekspira pt: „Otello”.
Na przełomie lat 1980/ 1981 Marek Grechuta występuje w piwnicach Hotelu pod Różą, które stały się – w owym czasie – miejscem częstych recitali artysty w królewskim Krakowie.
Stan wojenny – wprowadzony 13 grudnia 1981 – na kilka lat powoduje wycofanie się z aktywnego życia estradowego. Poważniejsze zmiany następują w drugiej połowie lat 80., kiedy to Marek Grechuta nagrywa płytę „Wiosna, ach to ty”. Pierwsza strona to autorskie piosenki, zaś strona druga zawiera muzykę teatralną i filmową. Tamten czas to również stworzenie tekstów i muzyki do dwunastu „Sztandarów”, czyli kolaży w formie sztandarów jakie nosi się w czasie procesji religijnych. Ich autorem był zakopiański rzeźbiarz Władysław Hasior.
Przełom 89 przynosi zasadniczą zmianę w życiu Marka Grechuty. Początek (1990) to nagranie nowych wersji jedenastu najbardziej popularnych piosenek. Wydawnictwo ukazuje się pod tytułem: „Złote przeboje”. Lata następne przynoszą kolejne kreacje płytowe: Piosenki dla dzieci i rodziców (1991), Dziesięć ważnych słów (1993), Niezwykłe miejsca (2003).
W roku 2004 dochodzi do niecodziennego artystycznego wydarzenia. Marek Grechuta i grupa Myslovitz nagrywają piosenkę „Kraków” z repertuaru Myslovitz. Zaś piosenka „Dni których nie znamy” stała się hymnem klubu piłkarskiego Korona Kielce.
Zespół Anawa (lata 1993 – 2003)
Foto: Andrzej Świetlik
W ostatnich dziesięciu latach aktywności scenicznej (1993 – 2003) w grupie Anawa występowali: Halina Jarczyk ( I skrzypce do 1999), Tomasz Góra ( II skrzypce do 1999, potem I skrzypce), Mirosław Stępień (II skrzypce od 1999), Wiesław Murzański ( wiolonczela), Paweł Ścierański (gitara), Józef Michalik ( kontrabas), Paweł Piątek ( fortepian, syntezator), Leszek Szczerba (flet, klarnet, saksofon), Sławomir Berny (perkusja). Okresowo w ostatnim składzie Anawa pojawiali się także: Jerzy Mikuliszak (II skrzypce), Marek Olma (perkusja), Mirosław Sitkowski ( perkusja), Andrzej Popiel (perkusja), Alicja Góra (wiolonczela).
Program Telewizyjny „Ogród Luizy” (1979)
Foto: East News
Piosenki Marka Grechuty często były inspiracją do powstania wielu muzycznych filmów telewizyjnych. Najbardziej znane z nich to:
„Będziesz moją panią” (1969, reż. Grzegorz Lasota), „Korowód” ( 1971, reż. Krystyna Bogusławska), „Ogród Luizy” ( 1979, reż. K. Szner, P. Karpiński), „Malinowy Chruśniak” (1980, reż. S. Szlachtycz), „Sztandary” ( 1988, reż. Andrzej Maj).
Artystę uhonorowano wieloma nagrodami. Najważniejsze z nich to:
- Fryderyk (2002 – dwie statuetki: za całokształt twórczości oraz za reedycję),
- Nagroda Prezesa TVP (2006 – za całokształt twórczości),
- Krzyż oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000),
- Krzyż komandorski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany artyście pośmiertnie w 17 październiku roku 2006).
W ciągu całej swojej kariery Marek Grechuta dał wiele tysięcy recitali w Polsce, Europie (Wielka Brytania, Francja, Włochy, Holandia, Czechy, Niemcy, ZSRR, Słowacja, Bułgaria, Austria) oraz w USA, Kanadzie i Australii, a nawet na Kubie. Płyty z jego repertuarem wydano m.in.
w Niemczech, Czechosłowacji i Holandii.
Marek Grechuta zmarł 9 października 2006 roku w Krakowie. Artystę pochowano w Alei Zasłużonych na krakowskim Cmentarzu Rakowickim
17 października roku 2006.
Opracował Jakub Baran pod patronatem Danuty Grechuty